Exponuntur loci aliquot Tacitei [microform]

UiRAinit y

'^^P1

OfTHE-

•-f /''^^T''

•NIVERSltV Of IfcUMQK

«5^i i^

■■•■ •/- - ,■ \ ..••-■-.;•-:-

■ k •■ .'-■-:•

^idn nafalem •

.^^>

^

- ■■ f ♦ i.<*. ^v» p^; *- : -••»^.;j*

■>J'.

I''

;•: I-

;».• •■•?•.

-W'

iH^

u s

ta." Z.- ■ - . -^- '■• ^

Bt. ■• . J. *»

ji. -^ •

;^.«v

• ■. ••. ... ^-j^^.;

-•-•■; '-V*-->'^'^ ■

£s^paMiit||r lod all^uot Tacl

• ■- - l-^'^ >.

: .1'

- :t

^:'-;*t.- ■ ■■■

r^;*^''

"V^

►«MBMtMaMeK-XHHiCHomi*»^*».^

Ulin» MDCCGL.

Prodiit ex efficina Wagneriana,

:'^

t^

^'.S^:^

X ;: • .•

,•<■/

•i-
r / ,

r&^l:^-':^--^; •

t.

S^:A^'.

k

^M^ ^xl^kiMj..-.^''

^4lkisbs&'i'^^&'A^^6.'-.-.i ^;*-^^

V.»>'t'.\;'v>^'I\ . ^';t' l\\ U'.ViU\<\v*'\^

'is^'^'^ •■■'''■;

^

.u y, ■-. .

f •■!■; •'.

;'.fi « ■«•.N«-^t^<*s*f »nl SlJ

4 • ^7

£ •' v". • i ;• ' "% » 'v

*/

« .> - ■

R -5^ '

.-'-''u.y-^-

■:|,:ys;tr,>>--;4^;-g'

s>^

ti ■••'•' (■;

, )

f: ' : ('

Tae. Ag'. cap* 9«

„i4< mi^ 7iun« narraturo vitam defuncti haminU venia opu»
ftUt: quam non petissem, ni eursaturus tam saeva et infesta
virtutibus tempora.^^

Plerique, quod sciam, Tacitura ab iis omuiuo oronibus, quorum iu mauus
Vita Agricolae perveuerit, veuiam sive clemeutiam judicii petere putaut; causas
autem peteudae veuiae aJii alias auimo scriploris obversatas exhibeut: vel quod
„uiine demum, quum roulto ante debuerit'^, vel De „ambitiouis arroa;aiitiaeque argva-
tur*', ut qui geuer fuerit ejus viri, cujus vitam euarret^ rel aliqua de causa. Cu-
ratiesime de hoc loco Rothius disseruit. Qui veuiam a legeutibus petitam censet
propterea, quod Agricolae iufesta illa virtutibus tempora obstiterint, quo raiuus ad
eam claritatem perveuiret, quae multitudiui ex rerum gestarum splendorc judicaiai
satis digua ejusmodi encomio videri posset, quamque si campus ad prodeudam
rirtutem apertus fuisset, i. e. si fecondiore virtutibus eoque ad recte aestiraandas
preniore aetate vixisset, haud dubie adeptus foret.

Periude omnes, ac si dixerit Tacitus : mihi veuia opus est, quam non pe-
terem sive petiturus essem, ui et cetera. Quod dicit, „venia opus fuit,
quam iion petissem'', sileutio praeterraittunt.

Mihi ut paucis euuntiem, quid MNtiam, venia edendi libelli iudicari
videtur et quidera petita ab eo, qui unus omuiura illis teraporibus par erat securi-
tali praestandae, i. e. a Caesare. Veuiam autem eam a Caesare petiit, uon quod
ea uou impetrata ab ipso priucipe quidquam sibi raetuendum putaret, contra quod
tecte disputat Druckius in Progr. a. 1799, sed ut eo praesidio defenderetur ab iis,
quibus Domitianus iustrumentis saeviliae usns fuerat; querura qui id temporis su-
persfites erant, si non periculum ei at uegotinm polerant facessere. Qui si andie-
, baut, summum censorem ipsum probasse editionem libelli vel adeo legisse vitam,
antequam ederetur, iusectatione viri uimirura abstitiebant. Verura id ipsum^ qiiod

1*

clarissimi viri vitatn edituro ad Caesaris potentiam confugieudum erat, roomm
corruptelae etiaratum obtinenlis et accusatorum saevitiae omuem modum egressae
eum commouefecit , qua de causa receutiorem aetatem cum priore comparaus id,
de quo uobis sermo est, adjicit.

Itaque si auimi seusa pluribus verbis exsequi ac plaue euuutiare voluisset,
sic fere locutum fore putaudum est: Prior aetas ut virtutibus sccuuda, ita ad
aguosceudas fuit prona , ad recte aestimaudis idouea adeo , ut clarissimus quisque
suam ipse vitam siiie damuo fidei ac famae describere potuerit. Nostra aetas
louge diversa. Haec enim et virtutum egena est, et siquam aliquando progenuit,
invisam habet, ita ut ne defuncti quidem vilam enarrare possis, quin iuvidiam ac
pericula exlimescas. QuidV quod mihi etiam, quanquam a principe quidem melior
jam aetas occepit, tameu quia tardiora sunt remedia quam mala, antequam libellum
huuc in publicum emitterem , veuia a principe petenda fuit , qua in tulo collocarer
ab obtrectatoribus ; quam veniam ab hoc videlicet principe non petissem, ni cur>
saturus tam saeva et iufesta virtutibus tempora, quae describenti, ne roultos offen-
derem, metueudum fuit.

Fortassis Tacitus vitam soceri prius legeudam proposuit Caesari, et hortante
illo, ut securus auimi in publicum emitteret, tum demum vel omuem praefalionem
cap. 1 — 3, vel saltem haec, de quibus nobis sermo est, verba adjecit.

Si verum vidi, haec, quae attuli, suffeceriut ad comprobandam seuteutiam.
Veritas enim paucis absolvitur. Proxirae raihi ad veri coguilionem accessisse
Walchius videtur, cui idem genus horoinum aute oculos versatur, quod mihi; sed
iu eo erravit, quod Tacitum ab iis veniam petiisse — aequissimi credo judicii ho-
miuibus — ceuset, quum propter eos a Caesare petieril.

Quod priucipem scriptor ue verbo quidem commemorat, quum tamen eum
cogitet, nil mirum. Est euim iu usu hominibus, de sumrai fastigli viris per vere^
cuudiam quaudam uon uominatim loqui, ac Taciteum idiuprimis: ad quod compro-
bandum possim roultos locos afferre, sed iu uuo subsisto, Auual. 3, 15: Eadem
Planciuae iuvidia, major gratia: videlicet apud Tiberfum et Augustam.

Afl^lc. cap. 19.

jyDierum spatia . . . . ef sidera nox cadit^^

Defcudeudus hoc loco Tacitus ab iniquitate quadam interpretum. Video
enim et Lip.sium secus judicare ac res fert , ut qui qualenus ad veri coguitiouem
iu his rebus accesserit scriptor, minus circumspecte aesliraet atque obscuriorem
quandaro notiouem auimo ejus obversatam, de qua infra disseremus, iu errorem
apertum exaggeret; et iniqulor etiam illo Saviiius, qui „mirum videri ait, quomodo

iM»x «M« pottterit e6U«|MC«» iKlhuc (•tinni) sole : sed ituiitlgeuduiB «Uquid Mse viro
artis suae fiues eg;res80.''

Mifwa ssne, qMmodo a scriptoris tam perspicuo sensu tantuiu ille abermre
atque adeo iueptae huuc talem viruro opiuiouis damuare potuerit; raagis etiam
nimm, quod ncmodum, quantum roihi cognitum est, Tacitum defendit. Nam re
silentio praetermissa ceteri quodammodo in partem culpae veuiuut.

Agedum siugulatim receuseamus, qnae de rebus coelestibus hoc loco referuutur.

jjDienm tpatia uUra noftri orbi* mensuram,^^

Ad liaec propter ea, quae sequuutur, verbo rooueudum est^ scriptoris auimo
dicrum aestivorum ac periude uoctiura hiberuarum spatia obversari. Nam anui
temporum eas esse vicissitudiues , ut iu quacuuque regionc quautum aestate diei^
tautuudem post sex meuses uoctis sit spatium, et dierum ac uoclium differeutias
eo majores esse, quo sit septeutriouibus propior regio, jara illis teroporibus coustat
satit cognitum fuisse. Protenditur autem mediae Italiae longissiraa dies — seusu
astronoraico dicta iu 15, extreraae Britauuiae iu plus 18 horas.

jjSox clara et extrema Britanniae parte brevis,^^.

Clara nox — aestivo videlicet tempore — hoc enim e proxirao scriptoris
meuti obversatur — uou propter colluceutia sidera, de quibus omnino non sermo
est, sed propter crepusculi diuturuitatem, quod in illis regiouibus prope
per tres continuos menses totam noctem durat, ut autequam vespertiuum crepuscu-
lum omne abierit, jara id quod vulgo diluculum vocatur, occipiat. Etenim quicunque
terrarum locus ita est situs, ut sol appropiuquans ad ejusdem hemisphaerii tropicum
roedia nocte minus duodevigiuti gradus subter circiilum finitorera mergatur, inde ab
eo terapore, quo solis declinatio tantum accreverit, perpetuum crepusculum habet,
ul vel media uocte arcus miuus plus lucidus miuoris roajorisve ambitus circa puuc-
tum borcale fiuitoris conspiciatur. Parallelarum orbitarum ea, quae 48,5 gradus
latitudiuis geographicae habet, priroa omuiuro ueque vero plus uuam iu ipso fasti-
gio aestatis noctem habct , quae nou omnem lucem amittat ; insequeutes orbilae,
i. e. quarum major est latitudo, quo propiores suut polo, eo plures per aestatem
uoctes habeut, quae aliquautulum lucis retiueaut. Et iucipit ea perpetuitas crepus-
culi omuibus locis, quoriim latitudo illos 48,5 gradus excedit^ eo die auui, quo solis
decliuatio aute longissimam diera accrevit iu 7^ subtracto eo graduum uumero, quo
latitudo loci exprimitur. Pariter desiuit coutiuuum per noctem crepnsculum, quaudo
sol ad eundem gradum declinationis post longissimam diem regressus est. Itaque ut
exeroplo utamur ad hunc locum accommodato, loca quae latitudiiiem habent 57 gra-
duum, veluti media Caledouia, perpeluo crepusculo fruuutur a primo die Juuii usque
ad 1%. Aug.

I

Ha«c, qoae raodo dixtmiiS) faciaut ad reote jiiterpre<«id« ea, qvae fleqmntsrt

^ut finem aigue itUtium hiei* exigm discrimlne itUemotea».''''

Lux, quam dicit^ ueque astronomica dies est, quam iu extreroa Britauuiae
parte ad 18 horas exteudi commemoravimus, quae dies detracto, quod ex refractis
radiis aJjicitur, id temporis spatium coropleclitur, quod solis ipsius ortu et occasu
termiuatur; ueque cum illo temporis spatio coufuudeuda, quod ex astrouomica die
et iusuper addita hice secuudaria, i. e. crepusculo vespertiuo et matulluo coiistat.
Haec euim lux iu extrcma Britauuiae parte, id quod modo diximus, propemodum
per tres meuses aeslivos ueqae desiiiit ueque iiicipit, qunm discrimiue emuiuo uullo
crepusculum vespertinum iu diluculum trauseat; potius lucem dicit eo sensu^ quo
nos diera civilem, quae iucipit ab iueuute diluculo civili et desiuit cum cre-
pusculo ciTili, slve iucipit ab eo tempore, quod primum copiam facit scripta sub divo
vel prope feuesirara couclavis satis apertum prospectum praebeutis legeudi et ma-
net usque co vespertiui temporis, ubisatis dispicere legeiidajam uequeas. Scripta
autem sub divo legere possis, siquidem vulgari oculorum acie utaris, dumuc sol
plus 6,5 gradus sub fiuitorem desceiiderit. El iu ipsa quidem Britaiiuia, adeo iu
ultima ejus parte, sol plus 6,5 gradus iu fastigio aeslatis subter circulura fiuilorem
desceudit, sed breve tempus iu ea altitudiiie coramoralur, quapropter plaue id eve-
uit, quod a Tacito traditum est, ut fiuem atque iiiitiom ejus lucis exiguo discriroiue
iuteruoscas. At vcro iu iiisulis Faer-Ocricis, ^) quae latitudiuem geographicam

*) Ei iis, quae c. 24 leguntur : „Agricola expulsum scditione domestica unum ex regulis
gentis excepcrat ac specie amicitiae in occasionem retinebat. Saepe ei eo audivi,
legione una — ct cet. , a]ii jam monuerunt haud dubie colllgendum esse, Tacitum
ipsum Britanniam adisse. Mihi quidem ille primum quum quaestor factus essct, post-
hac privatus, quum Agricola sextum ofGcii annum inchoasset, ftcrum aliquamdiu in
Britannia versatus esse videtur. Nam quae cap. 25. lcguntor: „portus classe explora>
vit, quae ab Agricola primum assumpta in partem virium sequebatur, — cgregia specie,
quum simul terra, simul mari bellum impellitur (sic in cod.), ac saepe iisdem castris
pedes equesque et nauticus miles, mixti copiis ct laetitia, sua quisque facta, suos ca-
sus attollerent ct cet." ita prorsus praesentem atque evidentem ante oculos legcntis
rem proponunt, uti narrare solent ii, qui rci gestae interfuerunt : non quin vividiore
cjusmodi oratione is quoque uti possit, qui non interfuerit; sed in mentem creden»
dum est scriptori non venturum fuisse , ut eum adspectum describeret , nisi ipsc vi-
disset. Quodsi Tacitus id tcmporis cum Agricola fuit, cum ille civitatcs trans Bodo>
triam sitas consiliis armisque amplexus jam ad montem Grampium pervenit ac ter-
mlnus Britanniae (c. 30.) patebat : facile fieri tum quidem potuit, ut admirans dicrum
aestivorum spatia ex hominibus Orcadum vel ulteriorum insularum notitiam habciitibus
sciscitaretur, quaenam carum rerum species in rcgionibus septentrioni propiorlbng

balieiftt liBre €9?^ Miniaift «Mt«te sol iatra illoe 672 Sra<l*>8 se cotttiuet, ut etrca ooU
•titiiitn aeotivuin aliquamdiu crepusculuni civile per totam uoctem pertiueat. Jaro
taiituiB |Nr« carto e«t, adhuc omuia, qaae de rebus physicis relata commemoravinius,
cum verilale cougruere; ac referuutur baec quidem a Tacito ut coroperta; at vero,
quae sequuutur, ut ab aliis accepta uullo suo de veritate judicio profert.

jfQuodsi nubes nun officianty adgpiei per noctem *olis fulgorem^''

Revocaudam hoc loco aute omuia in memoriam, quod supra mouaimus lau-
tummodo de rastigfo aestatis sermouem esse. Solis autem fulgor quem dicit,
quemadmodam tox ipsa docet^ iion omnem illam lucem siguificat, quam supra se-
Cttadariara diximas, sed hauc clariorero) de qua proxime sermo fuft, qua coeli certa
aliqua pars, dumue uubibus ofTusum sit, post occasnm solis tam diu refulget, quaro
diu sol subter finilorera degressus tamen iutra illos GYj gradus commoratnr; ex
quo crepusculum illud civile. Huuc igitur fulgorem ab occasu solis ad ortura usque
pertinentem iusulae Faer-O^ricae in fastigio aestatis per complures dies habeut,
atque ab his liisulis errore famae ad extremam Caledoniae partem traiislatum esse
credibile est , uisi forte scriptorem , quum de extrema Britauuiae parte loquatur,
viciiias etiam iiisulas cogitatione amplexum esse putaudum est. Verum utut ea
res sese habet, quum ea cautione utatur, nt ab aliis id quod refert, afRrraari dicat,
ipse de veritate iiihll adjiciat, memor videllcet eorum, quae supra Ccap. tO.) pro-
uuntiavit, sesc quae priores noudam comperta eloqueutia percolueriut , renim fide

esset. Qui si minus aecurate locorum situs «littinguebaat, nil mirura inflvutie ia nar-
rationem scriptoris nulla ipsius culpa errorem eum, de quo nobis sermo erit.

Non praetermitteiWla boc l»c« oceasio Tidetor, ad decemendam quaestionem cri-
ticam aliquantulum conferendi. In loco supra alUto (cap. 25.) M. S. Vat. 3429 sic
habet: quum simul terra, simul mari bellum impellitur. Id Rbenanus eoque prae-
eunte plerique editores mutaTerant in tempns imperfectum ,,impelleretu r.*' Contra
quam mutationem quae Waltherus ad tuendum praesens tempus protulit, mihi quidem
summatim judicanti recte monita Tidentur; scd unum adjiciendum puto : influxisse
scriptori tn narrationem suam praesentis temporis boc Terbum propterea, quod egre-
gi« iUa specieft, quanv praesentem oeulis Tiderit, animo viTide reminisceati inter scri-
bendunv prorsua« ut ita dicam, repraesentata sit. Possis germanico sermone sic fere
assequi scriptorem: ($i Itef bie ^dfen but(^ bie ^lotte au0(unfcf(^aftcn. 3^(e )e|t }um erflen»
mate »cn Slgricola jut aSetjldtfung mitgenemmen, felgte bem Janblieet, — ein ^erilie^er antlid, —
»enn fo ber ^rteg ju 8anbe juglcti^ unb jur ©ee etn^ertoegt, unb cft tn ©inem gagcr ber %ix%t
jdngtr, bcr 5Rcutet«mann unb bcr @(^iff«fclbat in buntcm fre^llc^cm Untcrcinombcr icbcr ftint t^o*
ttn, ftint «bcntcuer tr^ob unb balb bit Htftn »en SBotb unb @tWrg, balb bct *amipf mit ©toTm
nnb aReerttwegta , ^itt £anb xnb i^cinb, bott in otrstd^cntbct @<^{Ibtrnng btt Dctan mit folboti*
^tx ^to^ffte^ietei «etgUi^tn wutbc.

tradituram, ipsi eerte scriptori iiihil culpae imputaiiduni est. ProrMw «utoM tt^
jicieuda suut illa Savilii : mirnnii videri, quomodo uox ease potuerit couspicuo etia»
sole; ueque euim solem ipsum per uoctem couspici dicii, sed nolis fulgorem; ae
uoetem id temporis spatium vocat, per quod sol ipse sub fiuitore versatnr. ' ■ '

j^Nec occidere et exmrgere^ sed tramire Qagirmanty^

Distiuguendus iu hisce verbis seiisus strictior a latiore. Strictiore sensu
uegat Tacitus occidere et exsurgere solem, latiore uou uegat; i. e. quod iu aliis
ac remotioribus a scpteutrioue regiouibus occasus et ortus solis dicitur, id iu ex-
trema Britaiiuiae parte, ut circa solstitium aestivura se res habet, rectius ei diceu-
dum videtur ;,traiisitus solis ab altero latere fiuitoris iu alterum'^ {'^it ^onite
ge^c ntdjit ctacntltd^ untcr unb auf, fonbcm nur ^art untcr bcm ^ortjonte »ortt6eTr
t>on cincr 6cttc auf btc anbcrc, })on ber n>eflli4)cn auf btc dfilit^c.) lu quo recie ju-
dicat. Nam occidere et exsurgere vulgo ea dicuutur, quorum motus coroparatus
cum liuea globum terrae ibidem coiitiugeute a recto augulo haud ita muhum rece-
dit; at vero iu iis locis, de quibus uobis sermo est, sot sub fiuitorem desceudeus
ac rursum exsurgeus admodum obliquum aiigulum efficit et paucorum graduum
arcum paucosque gradus subler fiuitorera depressus cursum uocturuura absolvit^
ita ut si oculos iu septeutrioualem regiouem coeli couversos teueas, uocturuum hoc
iter omue perscqui possis et ex foco fulgoris diviuare, quero sol quoque tempore
subter fiuitore locum teueat. Quodsi usque ad 66'/, graduum latitudiuem processe-
ris, jam iu ipso solstilio aestivo unum te diem habere, quo sol uou occideus fiui-
torem tautummodo attiiigat, vulgatum est. Quum ita se res habeat, quid mirum,
quod solem nou tam occidere et exsurgere quam (brevi cursu et quasi semper
couspicuum) ab altero in alterum latus trausirc dicit?

jjSdlicet extrema ac plana terrarum,
humili umbraj non erigunt tenebra»,
infraque coelum et sidera nox cadit*^''

Loculus de dieram spatiis, de uoctis claritate, de crepusculo in diluculum
eduraute postremo , uiide rerum ab Italico orbe adeo discrepautium repeteuda sit
causa, adjicit. Et quidem meuti ejus id obversart videmus, iu quo revera causa
posita eat; at Toro ut illa aetale minus perspectum. Vidit scriplor, ut vox: „ex-
trema terrarum'< iudicat, a inajore latiludiue geographica pendere ilia ab orbe Ro-
mauo abhorrentia; vidit, id quod voce „plaua terrarum^^ quamvis obscure signifi-
cat, regiones septeutrioni propiores ea ipsa de causa, quia septeutrioiii propiores
esseut, per solslitiuro aestivum iiocturuum cursum solis propierem habere, de quo
infra pluribus disseremus; vidit noctis tenebras miligari eo, quod ad auperiores
quasdem coeli regioiies uou erigeretur umbra, sive quod soperiores quaedam regiones

t

iMMi • a«le accipereiit, dam infra iitae umbra iuvoivuntur. Haec omnia ^*idit, si
«• voc«bu)o uti licet. Uuuni ai defuit, nec iili 8olum, sed omuino illis temporibus,
quo ad perspicieudam rem utique epos cst. Nam etiamsi divinavit esse aliquid,
quod umbra terrae iiou iuvolutum lucis aliquautulum super terram effunderet, tameu
•b adre terram circumdaHte eam lucem reflecti iii terram, non distiuclc expressum
iu neiite habuit. Intelligltur Lipsium quamvis alioquiu circumspccte agentem hoc
loco inique quodammodo eg^isse. luterpretatur enim ea, dc quibus nobis serino est^
httuc in modum: „pro Taciti scusu nox ibi humilis, quia ab umbris est^'; hoc ille
•X seusu scriptoris et ex veritate. At vero quae sequuntur, neque ab ipso lucu-
leiiter cogitata esse videntur, nequo prioribus illis respondent et inique erga Taci-
lum dicta sunt: „umbrae autcm iion illic eriguntur/^ Quasnam in regioues nou
«rignuturV Vidctur Lipsius terrao regiones iutelligcre illas extremac Britauniae,
coutra quod scriptoris animo coeli sive aeris terram circumdautis regioncs obver-
sautur, cx quo illi confusio ct conturbatio notionum exisiit. Tuni sic pergit : „crgo
longi dies el screnae noctes ac sidera hicem suam sparguut sine obstaculo. Nos
alias causas scimus et a solis cursu.'^ Perinde ac si Tacitus sideribus eam noctls
claritatem deberi putarit, qnum tamen exprcsse in humili uinbrae projeclu causam
positam dicat. Sane si superiores quaedam regiones idcirco Incein habent, quia
Umbra terrae a sole collustratae ad eas non erigitur, sivc quia ita sitae sunt, ut
ipsius terrae interpositus solis radiis eas privare non possit , nihil aliud nisi sol
illius lucis fons et origo est.

De quo siquis etiamnunc dubitarit, tollet profecto oinnem dnbitationcm, quod
legimus Gcrm. c. 45, quo in loco de septentrionalis Gcrmaniac populis haec scrip-
torts uostri verba: „extremus cadentis jam solis fulgor in ortus edurat adeo clarus,
ut sidcra hebetct. Eii fulgor non aliunde emanans uisi ex sole, adeo qui expresse
opponatur sequiori siderum luci et eam hebetet.

Bfanifcstum est, prorsus in eum quem supra proposuimus modum accipieiida
esse scriptoris vcrlia.

Una vox: „plana tcrrnrura'^ difficultatetn habet, nt fere oinnia, quibus obscu-
rior aliqua et confusior iiotio $u!)est. Dispicerc tameu, quid subsit, quod assequi
cog^tatione velit, haud dnbie possis, si tenorem orationis comparaveris. Planitiem
quidem, quae vulgo dicitur, scriptorem sibi iion proposuisse facile est intellectu;
tieqoe cnim extrcma Britannia eo seiisu vocis plana est, neque si esset, ad solis
cursum quaeque inde consequuiitur, ulliiis id momenti foret, et raanifestum insuper
est, scriptorcm non de fortuita aliquapiam facie illius terrae loqui, sed de ejusmodi
conditione, quae cx majore lalitudine geographica necessario consequatur. Jam
quum plaiia vulgo dicanlur, quuruin ea positio est, ut supra ccrtam aliquam lineam
•ive amussiin, ex qua oinnia mctienda sint, vel omnino non vcl non multum extol-
lantur, planac a scriptorc et illae et omnes majoris latitudiiiis regiones vix alia de
causa vocari potuerunt, quam qnia aestivo quidem teroporc non multura supra

%

noctunium iter solis extolinntur, stve quasi siduut ad illud. Hoc ut expriMMrat^
aliquateuos recte inteudit cojritalioue; veruni jh.co aberravit a recto, quod ex
specie rernm ad tempus obtineiite ac variabili cpilheton suum sumsit. Hieme euim
arcus uocturnus solis tautundem in altum demittitur subter fiuiterem, quautum
aestate diunius supra eum extollitur. *) Nisi vero uos quoque, dum iii huiic le-
viorem errorem incidisse eum concedimus, injuste a^raua ac planos ille hos terra»
rum tractus prorsus omisso solis cursu ea tantummodo de causa dixit , quod ciiw
culus finitor iiiarum regionum cum orbitis diurnis omnium oranino siderum perqnara
obiiquum angulum efficit. Ad hoc mihi omnia perpendenti maxime inclhiat animus,
Videtur mihi scriptor eo tetendisse et conceptione notionis et optione vocabuli, d«
quo nobis sermo cst, ut loca legentibus ante oculos poneret obliquae quac dicitur
sphaerae, sed propinqua jain paraliciae, quae finitorem habet erga orbilas diumas
siderum paralleium, cum sideribus aequatoris adeo in unum coeuntem.

Itaque^ ut ea, quae disserui, paucis in uuum colligam: si ex rectiore et
accuratiore hac rerum coelestium cognitione, quae nostrae aetati contigit, paullulum
ilie subsidii habuisset ac contra suum morem verbosius, quae auimo ejus obvers»-
bantur, effcrre voluisset, sic fcre locutum fore probabile est: Dicrum acstivorum
spatia ullra nostri orbis meiisuram ; inde summa aestale nox clara et extrema Bri-
tanniae parte brevis adeo, ut fincni atquc initium lucis vulgari sensu dictae per
illos dies exiguo discrimiue internoscas. QuidV quod eo usque seplentrioues ver»
sus protendi Britanniam afTirmant, ut in ultima Britanniae ora — circa solstitium
videiicet aestivum — sol reclius dicatur ab altero iu alterum latus ante oculos
contuenlis Irausire quam occidere et exsurgere, ulpotc cujus nocturnum eliam cur^^
sum<, si nuhes noii of^ciant, oculis quodammodo persequi possis; scilicet extreroa
illa lerraruin et polo propiora aestate humiiem umbram habent uec eriguut teuebras,
quapropler aeris terram circumdautis supcriores regiones media etiam uocle a sole
illiislratue lucis aliquanlulum in terram reflectunt*

*) Totam rem adjecta delineatione matheraatica demonttrarem ac planc ante oculos po>
nerem, ni majoris a typographo impendii foret.

11

AgHc. c, 19.

„Namqti£ per ludibrium assidere clausis horreis et emere

tUtro frumenta ac vendere pretio cogebantur, Devortia itinerum

€t longintfuita» regionum indicehatur ^ ui civitates a proximit

hibemis in remota et avia deferrent^ donec quod omnibus in

' promtu erat^ paueis hicrosum fieretJ'''

Receuseudis aliorum ii>terpreta(iouibu6 supersedeudum puto et uuius Rothii
ratioue habita, quid luihi ^idealur, expoueudum. Quae ille de adverbio „ultro'^
affert, asseusum haud dubie omuium babeaut. Verum quod iude vuit coliigeudum
esse, uou Romauorum horrea, scd proviucialium sua cujusque iutclligeuda esse, id qua-
4euus locuffl habere possit, curatius iuquireudum vidctur. De qua re quid sit sta^
tueudum , proxime ab alia quadam, quam Rolhius uou attigit, quaeslioue peudct,
utrum uuum idenique vexatiouis geuus omuia, quae sequuulur, coutiueaut, au di-
versas vexaudorum proviucialium vias. lllius quidera seuteutiae si adstipuleris,
duo divcrsa tum quidem vexaudorum homiuum arlificia describuutur , quorum alte-
rum iu eo posilum , ut Brilauuis domi suae cuique horrea saltem ad tempus clau-
derentur: i. e. vetabaulur frumeutura ex agris cougestura pro arbitrio iu suam rem
couferre, polius Romauis veuumdare coustituto ab iis prelio ac rursum ab iis eraere,
quod opus esset, cogebautur; alterum autem, quod curale distiugueudum foret, in
eo positum^ quod frumeutum imperatum collaturis devorlia itiuerum et lougiuquitas
regiouum iudicebalur etc. Ad hauc Rolhii seuleutiam ue accedere possimus, varia
et quae satis magui momeuli siut, obstare videutur. Omitto, quod vox „assidere''
quid sibi vclit, si de horreis proviiicialium sermo est, uon satis liquet. De Roma-
uorum quidem horreis diclura hoc ,,assidere'' siguificat aliquid, quod, ut iniVa ex-
poueiur, memoratu diguumsit; ad proviucialiura si pertiuct, supervacaueum videtur.
Certe magis Tacileum furet, si missa ea voce dixisset Tacilus: uamque per lu-

dibrium clausis horreis emere ullro cogebautur. Mullo autem roajus, quod

ea ipsa quae uarrautur, si de proviucialium horreis accipicuda suiil, vcxatiouis exem-
plum iudicaui ejusroodi, quod omuero fidera excederc judicaudura foret. Elenim si
proviucialibus sua cuique horrea claudebantur, uon per ludibrium id factum dicas,
sed immauis saeviliae foret atque haud scio au ab omui rerum gestarum memo-
ria iuaudilae. Nam Verriuum illud, quod Lipsius profert, comparari cum hujusce-
nodi crudelilale plaue nou potest. Abud est euira vetare proviucialcs prius, quam
•ti^otium suura cum dccumauo traiisegeriiit , frumeulum ab area auferre, »e illum
possint fraudare, aliud horrea claodere et eo adigere horaiues, ut quod ex agris
suis cuique proveueril^ constituto ab iroperautibus pretio veudant, ac rursuro quod

If

ipsis opus sit^ frumenti eo, quo veiiditor velit, pretio emant. Qnae vero de Earo-
paeorura iii America coloniis proTeruntur, haec in nostrum locum idcirco non cou-
veiiiunt, quia sal, ferrum, geiius omue metallorufn, quod ubique sub terra inveuitufy
noii singulorum esse, qui forte fundum possideant, sed iu regalibus habeudum 8i?e
aerario publico vindicandum indc ab omui tempore lege sancilum fuit. Quodsi
quis ad tempus tanturomodo eam vexationem adhibitam csse objicere velit, mouen-
dum contra, quod adversus alios ipse Rothius moiHiit, seriptori hoc cxpresse enuu-
tiandum fuisse. Superest unurn, quod mihi quidem plane dijudicaudae quaestiouis
esse videtur. Si quod adjicitur, devortia itiuerum iudicla esse, ut civitates a prox-
imis hibernis in remota et avia deferreut, uovum genus vexationis contiuet, opor-
tuit scriptorem hoc ut uovum vexationis gcnus certe aliqua particula orationis ad-
uexum proferre. Quod quum plane omiserit, adeoque insequentia ita prorsus ad-
jungat, ut fiihil aliud quam exponere veile videator, quo modo illud „emere ultro
frumenta ac vendere pretio'^ machinati siiit, concludendum uecessario, onum idem-
que vexationis genus describi. Ex quo quae sit recte iuterpretaudi loci ratio iu-
«uuda, patescit.

Quaerebant exigendo curaudoque fruraento praepositi ex eo negotio suum
lucrum. Igitur eo homincs compellendi eraut, ut taederet eos ipsius frumenti con-
ferendi ac malleut pretium illis persolvere. Id ut efHceretur, uon proxima cuiqn»
civitati hiberna sed loiige distantia et devia indicebautur, iu quae deferrcnt. Jam
vero si uihilomiiius esseut, qui longiuquitate et devortio itineris nou deterriti ipsum
frumeiituro perveherent, tum quidem his damuum illaturo erat, lllis uihil lucri par-
tum. Quod ue accideret, iiovo artificio subveniebatur. Pcr comptures dies, si qot
advenerant frumentum advectaiites, horrea illi homines clausa teuebaut, hoc illud
excusaiites, ut multos provinciales cum frttmeiito assidentes ct operientes videres^
donec aperireiitur tandem aliquando borrea et acciperetur, quod detulerant. Id
semel bis experti abjecta spe reluctandi jam concedere eo, quo illi vellent, et ne
iii gravius damuum incidereiit, eroere ab iis ipsis, qui frumenturo imperatum cura-
baut, i. 9. pretium ab iis coustitutum persolvere. Illud igitur ^,as8idere horreis
clausis'% quo duplum triplura damiii vexatis praeterea per devortia itiuerum pro-
viucialibus inferebatur, ut simplum lucri extorqueretur, et quod desinebat in em-
tionem eorum, qiiae ipsi habereut, scrlptor ante oculos pouit tauquam exaggeratio-
nem vexationis iu quaestum repertam et ipso tributo graviorero.

Qnod adjicit: veudere pretio cogebantur, id quo seusu dictuin sit, jam facile
intelligitur. Emerant iu hlbernis pretio a Romanis constituto, domi vendebaut 8IM
eo pretio, quo poterant, i. e. prout ferebant felicitas anui, frequentia venditorum,
reliquae ratioues mercatus (ffe ^crfauftcti ttm t>fn jcWfiltgen SHarftprct^, bcr naturlt^
niebrtger n>ar). Eam esse vim voeis pretlo vendere, ipsa res poscit, nec couse-
cuti quidem id quod volebant illi quaestuosi essent , nisi hoc accessisset. Nam
frumentum semel imperatum. vel militis iu provincia agentis vel classis vel ipsius

Urbls Mi «sm; coiigerendum hoe illo modo erat, ac remauere sibi de neg^otio ali-
^naiituni lucri volebaiit: quod tum fiebat, si posteaquam saevis vcxatioiiibus ma-
gttOfn pretium extorseraut, ipsi iu tempore et conimodis iocis emebaut.

Annal. I. cap. 49.

jyNot ut nondvm eosdem — — gratiam refertu!''*

Nou iu auimo est, remedia enumerare, quae ad enodandas difficultalcs loci
interpretes adhibuerunt, quorum plurima ejusmodi sunt, ut difficultales potius reli-
quissc quam superasse videantur, ac statim in mediam rcm progredior.

Etiamsi codex post verba „ita cx illis ortos'' lacunam haberet , tamen vix
credo quemquam futurum, cui non ex Taclti sensu, dummodo oratiouem Germauici
inde ab iuitio ad eum usque locum, quo a Jul. Caesare ct Augusto ad seraet ipsum
deflectit, uuo teuore et atteuto animo perlegisset, summain certe insequentis seu-
teutiae recte diviuare ae supplere contingeret. Manirestum sine dubio cuique foret,
sic fere iu animo fuisse oratori: divus Julius seditionem exercitus verbo compes-
cuit: divus Augustus voltu et aspectu Actiacas legioues exterruit : Nos a milite huuc
iu modum tractari? nostrum imperium sic contemui? num id est fereudum? uouue
iudiguius, quam quod verbis exprimere possis? Nihil aliud coutinent quae legimus,
haud dubie hunc in modum scribeuda:

„divus Julius seditiouem exercitus verbo uiio compescuit, Quirites vocaudo
qui sacramentum ejus detrectabant . divus Augustus vultu et aspectu Actiacas
legioncs externiit . nos, ut nondum eosdem, ita ex illis ortos — si Hispa-
uiae Syriaeve miles asperuaretur, tamen rairum et indignum erat — primaue
et vicesima legiones, illa signis a Tiberio acceptis, tu tot praeliorum so-

cia, tot praemiis aucta ? Egregiam duci vestro gratiam refertis!

Structura seuteiitiae non omnibus partibus euuutiatae et coufectae haec est:
nos es illis ortos primane ct vicesima legiones hunc in modum tractctisf At enim
vehemeuter commoli animi oratio. Urget , praevcrtit, intcrrumpit sententia altera
alteram. Eo verborum uexus gramraaticus non ueglectus quidem aut violatus at
obscuratus . postremo oppressa et interclusa vox vi indignationis ac mutila per
aposiopesiu seuteutia. Videamus siiigulatim. Posteaquam a Julii Caesaris et Au-
gusti exomplis ad se deflexit , duin suam personam comparare instituit cum hisce
summi fastigii iraperatoribus, primum per modcstiam interserit : „ut nondum eos-
dero, ita ex illis ortos'*' \ deiude quum legiones, quae alloquendae ei suut, jam quasi
in ore habeat, iudiguauti, quod illae maxime, quae fidissiraae omniufn esse debe-
bant, tam foeda seditione et sese et ipsura polluerint, per pareiithesiu praevertit
illnd: „8i Hispaniae Syriaeve miles aspernaretur, tamen mirum et indignum erat".

quo fit, ut ex opposito iiisequeutia verba : „prinaue et vicesiina l«gi««Ms'^ entplM»
tiee iusiguita appareant. Postreroo quum iegiouibus appeilatis pondenMe euume-
raverit^ quot et quanta beneficia in eas coliata siut, quibus « setiiliouis OMitagiMM
avocari debueriut et jam exprimeudum ei sil, quam foeda flagilia adroiseriut, deest
commoto animi vox et desinit objurgatio iu aposiopesin facundam. Quae sequuu-
tur verba : „egregiam duci vestro gratiam refertis!^* ironice dicta esse, uemo uou
videt. Quodsi quis germanicc convcrsa haec verba velit, sic fere exprimendam
mentem scriptoris putem :

2)er ju bcn ©ottcrn gegangcnc ^ultu^ ^^t wit dinmi SGBorte ctn empcrtc^ ^ccr
bcjd^mt, tntem cr Dutrtten nannte, t)tc t^in bcn @tt) v>crtt>ctgerten. T)tx gdttlid^c ^ugufl
^at mit 5Ktcnc unb S3Itrf bic (^cgioncn »on Slcttuin bebcn gcma4>t! Unb mid^ — jwar
btn t(^ nod^ ntd^t, toa^ ^em, nennc mtd^ aber bo(^ cincn (gproffen i^xd Stammc^ —
mii^ fottcn — ($ mdrc fd^on t)ertt)unbcrlt(l[> unb cmporcnb gcttjcfcn, njcnn ctn |>ifpantf(]^cg
obcr f^rif^e^ ^eer mic^ fo f(^nobe be^anbclt ^dttc — mi(^ fotten btcfe ?cgt'onen — bu
(Srjlc bort mtt ben gelbjet(|)cn au^ ber ^anb be^ ^tbcrtu^, bu 3tt><»"J'9fif ^«fr, bie bu
mit tfjin tn fo t)tclc <B(^\a^tm gcgangen, fo f)o4> fon i^m gcc^rt unb bclo^nt ttjorbcn
btfl ? X)a^ ifi etn ft^oncr 2)anf, ben i^r curcm gu^rcr barbrtngt!

Annal. 3, 6.

^^angfista puppi proraque'^

Boetticherus interpretatur: „mit engcm J^tntcr* unb 33orbert^ciI." Eodem modo
Gutmannus. Neniodum , quod ego sciam , difilcultalem loci animadverlit. Mihi
paucis absolvere liceat. Navium omnium quantunilibet divcrsarum vel figura vel
magnitudine hoc comraunc est, ut orbem plus minus ellipticum exhibeant, cujus
alter axis et longior a prora ad puppim pertiueat, aller et brevior, qui illum ad
rcctos augulos medium pervadil, ulerum emetiatur. £x ratione inler utrumque uu-
merum intercedente summatim deliuila figura navigii. Jam uemo uon videt, qu»
sit latior ulerus comparatus cum longiludine, eo latiorem pro porlione omuem
uavem a puppi ad proram excurrere, ac uulio modo fieri posse, ut sit angusta
puppis et augusta prora pro se quacque juxta lalum ulerum. Saue prodigiosa foret
figura, si a lato utero hiuc proram iilinc puppim versus coarctareulur et coi-
reut latera.

Qucmnara igitur iu modum iiilcrpretaudus locus'? Tollolur omnis difficultas,
si vim observaris copulae „que"j qua nequaquam siguificatur, puppim augustan
essc et proram augustam : potius hoc viilt scriptor, spalium iuterjaceus iuler pup-
pim et proram (sive majorem illum axem) angusluin esso. Grammaticis de vi par-
ticulae „q u e*' disserentibus commcndaiidus locus ut dignus memoralu.

li

-,.«.v '^ Ibldem.

'1

^trantmittendum ad bellum opportuna^^*

.„ Cave cuiB Gutmauuo et Boettichero iuterpreteris : ^um bcit ^ncg ^uier ju
fytelctt." Hoc euin tttm dicimus, cum dux coeptum jam iu aliquapiam terra bellum
variis artibua iu aliam terram sive regioueni trausfert. hoc autem loco iusula lia-
tavorum pacata est sedcs apparaudi belU. Coutrahuiitur iiluc cxercitus omuique
apparatu ad beilura gereudum uecessario iustruuutur, ut mox uavibus ad Aroisiam
fluroeu trausvecii iu hostili terra statim omui vi couflictari cum hoste posMiut. Est
igitur idem, quod germauice: bcn juttcrcitctcn fcrttgcn ^ricg in gcintc^lanb tragcn,
um i^n bort unt)cr»ctlt Bcginncn ju laffcn.

Annal. 9, 9.
„Ef eques quidem ac legiones prima aestuaria intrepidi transiere.^^

Locus ex illis uims^ quos iutneus jure mireris, quo taudem modo fieri po-
tuerit, ut ue mentiouem quidem difficultatis, ue dicam uiteriorem curam provocariut
iuterpretum. Eteuim ueroodum, quod sciam, quid sibi vellet Tocabulum „prima''y
verbo attigit. Druckius periude iuterpretatur, ac si dixerit Tacitus: legioues pri-
mae ] de codicis testimouio uil mouet. Boetticherus et Gutmauuus paucioribus rem
absolvuut, iu couversioiie sua epithetou illud prorsus omitteutes. At iu codice et
est vocabulum „priina" et admitlit seusum idoueura. Moueudum primum, id quod
ex teuore deacriptiouis facile iutelligere possis, uec plus uuum flumiiHS trausitum
iudicari, uec plura aestuaria , quoruin hoc primum postea iuveutis oppouatur. Ac
uotio quidem vocis „aestuaria<', quod uemo uou videt ejusmodi est, ut possit plu-
rali uumero euuutiata uuum aestuarium siguificare. Ev his jam patet vocis ^prima''
uou alium uisi partitivum hoc loco usiim esse, ut sit idem quod priroa pars aestua-
rii. Verum quacuara pars priroa dicatur et qua id ratioiie fiat piuribus explican-
duro. Aestuaria plerumque efficiuiitur, iibi plauities ad amuem aestui obuoxium
adjaceus riparo versus leuiter desceiidit ac quasi paullatim trausit iu ipsum alveum
amuis elatiore ripa careutis. Igitur reverteus ex alto mari aquarum affluxus iie-
cesaario ripas excedit et quo roollior assurgit ejusmodi plauities, eo latius iuuu-
datio exteuditur. Proximas autcm ipsi alveo partes plauitiei eadem de causa allis-
sina iuuudatioue mergi uecesse est. lu hoc uiterpretatio loci posita. Poutes *)

*) Possis vel pontes plures uno intelligere juxta junctos, vel unum, ut pluralis numerus
pariter atque in vocabulo ^aestaaria*' rem ex multis partibus inter se atque universc
rei stmifibus constantem significet.

f

super iiavigiis vel ratibus strucli imposid eraut ipisi alveo •miiis, uou aestuarto.
Itaque properaudum crat, ut autequam rursum accresceret uuda, trausgredereutur.
Et equites quidem prirai, deiude ipsae legioucs, iiitrepidi omiies, hoc est, prius-
quam quidquam diincultatis vel pcriculi ex remeaute aestu oriretur, trauspositi, ut
relictis pouiibus per sicca etiamtum aestuaria proHciscerentur. At Batavorum ii,
qui iu extreina parte agmiiiis iucedebant, jam reverso et accresoeute aestu cum
desilireut de stratis, iiaiido aestuarii primas partes superaturi, proxitne fiiiem pon-
tis altiores opiiiato gurgites iuveiiere eoque turbati et quidam hausli suut.

Annal. 9, 93.

,,simul variis undit/ue procellis incerti fluctus prospectum adimere etc.^^

Certi fluctus ii suiit, qui pcr veiitum ex uua eademque regioue couslauter
flautem excitati eaiidem quoquovcrsus altitudiuem tumoris, eaudera cavatiouem ha-
beut; quasi quidam moutium tractus iiiter se paralleli ejusdemque semper altitudi-
iiis et amplitudiiiis. Hos iiautac quamvis tumidos miuus extiraesciiut. At vero
iuccrti fiuut fluctus, quaudo modo cx hac modo ex illa regioue procellae impetu
desaevieiite tumor alter super alterum extollitur et paralleli illi ordiues turbautur
per alios ex obliquo iiijcctos aut per repercussas ex adverso litore aliquopiam uudas.

Ibidem.

^^quibus paulum aegreque vitatis^ postqumn mutabat aestus
eodemque quo ventus ferehat^''''

Fiuclus aquarum, ut physici doceiit, quadamteiius eidem legi obteroperaut^
cui fluctus souorum et lucis radii, ut qucm aiigulum cfilciaut iucideutes, euudem
rejecti. Ilaque siqua iiavis procellae impetu iu oram adversam rapitur, in adver—
sum ea aestura prope litus iucidit, quo facillime obrui possit; sin ad oram plus
miiius aversam sive oblique cxcurrentem iu fluctus tum quidem deFertur, plus
tniuus iu uiium coeuutcs cum fluctibus vento excitatis atque inde non modo ex«
aggeratos sed etiam turbatos et iiicertos. In ejusraodi aestum naves Romanoruro,
paullum aegreque vitatis litoribus, quum jam oblique excurrentia praelerveheren-
tur^ incidere necesso erat. Paullatim iis mutabat aestus eodcmque quo veulus fe>
rebat. Proiude totum locuni sic fcrc convertenduni existimo:

Slnfatigg rauf^te ubcr ru^ige 5!)?eere^fla^c ^tn bcr SRuberft^Iag t>er taufcnb (Sd^iffc
ober bld|>tc bfc ©egel bcr 2Binb. T)am abcr jog ftt^ f4>tt)arie^ ©ewolfc iufammcn.
^agclgeflober au^ \\)m fi^ entlabenb unb burd^ SEBint>|iopc , bic Jalb t>a bolb bort^cr

■^«^W-^^''V ' ■.;

It

fmtni, utiortmtftd^ gmdt^mr ffiScaeiigQHi^ beno^wfn b(c ^\xtfi6)t nnb »nr^tnbcrtf« ba^
6t<uern. t)n gagcnbc mit t>cn UnfAtten t>cr @ee nnbcfanntc ©oltiot, wd^renb cr ^te
©^tffknte »ertt>hTt i*er tmseitifje ^filfe lctflet, fWrt bcn S5icnfl bcr ^btgcn. ^nW^
gteng J^imntel unb 5?ccr goni tn We J^crrfc^oft bt^ ©tlbtoinb^ iibcr; unb bicfer bunl^
tfe n>Qffergcfdtt<gten ^onbc @ennan<en$ ttnb unb fdne tiefcn ©trdme ju enblofcm SQ3oI&ne=
guge fti mpfirfcnb unb je nfi^et bem flarren ^'lorbcn bcfio fc^aurigcr, rif bic ©c^tffe
fort unb toorf flc J^inan^ — bcreinjelt — tn ben offenen Djcan obcr on ^nfdn, bie
bur^ ft^roffc geWwfinbe ober j>crborgene Untiefcn 33etbfrben bro^ten. ^app nur nnb
mit^iJot^ bcrmicbcn ffe btefc; je|t obcr (na(^bcm ffe ifincn mif^flot^ au^gennt^cn toarcn)
dnbertc ftd|i fur fle dllmd(>lig bie ^ranbung unb gicng in bic Sltd^tung bc^ SBinbe^ cin;
t»a ttJoHtc fcin Stnfcr ^olten, fein f[u«f(lf>6pfcn mc^r jurcid^cn u. f. tt>.

AbsiJ. 3, 49.

^^adt>ersU itineHinu ohjecerantJ'^

Video qaosdam aut subobscure aut perperam iaterpretantes , dum ceteri
sileut. Res est cx siiu locorum judicauda., Copiae seditiosae vel ab ipsa Augusta
Trevirorum vel illa saltem ex regioue Arduenuae saltus petebant, iu quos si per-
veuisseut, arcem (um quidcm adepli ipsa natura rounitara aegre expelli potuisseut.
Quod ne fieret, ipsi quoque Roroanorum ambo exercitus, ille supcrioris Germauiae,
hic iurerioris, quem nou ab Ara Ubiorum, sive Colonia Agrippineusi *) , ubi hi-
berua eraut, sed ab aliqua regioue iude Occidentem versus sita, hoc est, ex in-
teriore Gallia, ut quae ad scditiouem proua e propiuquo custodienda crat, prorec>
tum esse putandum est, adverso alter iu alterius agmen itiuere, i. e. ille
fere septentrionem versus, hic iu meridiem directa via in eadem iila loca propera-
baut, ut ante Arduenuaro, qua seditioso agroiui iutroitus iu eos saltus pateret, col-
locati uua obsisterent hosti, praeoccupato iu roontes iutroitu.

itnnal. 3, 43.

j^Augtutqdunum caput gentU armatU cohortibus Sacrovir occupaverat^^

Interpungendum est, sicut proposuimus; e quo facilis interpretalio :
^55ft bcn 5Icbucrn tourbc bie @Q(|e ernfili^cr; bcnn ^icr tror mc^r 25o^I^bcn^eit,

*) Quum coloni» Agrippinensis mentronem feeerimus, forte soccurrit illncl quaniTis
aiienum ab hoc loco, quod gratulabuadi liuic urbi antiquitus aoclamare solent:
„AIaaf Cdln'*: quae vox unde originem haberet, nuperrirae in quaestionem venit.
Mibi videtur provenisse ex usitata Romanis acclamatione : „Alma have Colonia!^* Id
quam laetis animis putamus a Bomanorum exercitibus acclamatum es^^e urbi in
regione pulcherrima ac felicissima tutam sedem praebcnti, quando reversi ab expedi-
tionibus periculosissimis, quales Germanici fuerunt (Annal. 1, 5t. 63. 69 )« Rhenum
amnem et praesidia Romana rursum in aspectu haberent !

ffl

ttnb bte £rtt)>)»(nma(l^t, um ju bdm))fftt^ cntfernter. Augttstoduuum felbfl, bte ^avip^
fiabt ber 93oI!erf4)aft , ^attc mit orbentTit^ ^eioaffneten (Sof^orten Saerovir in fcine ®e«
toalt gebrat^t unb mit t^r ben 9tai^wn^i be« )>orne^mfteH Slbel^ oon ©aUien, ber
ben @tttbten oblag." Oppouuutur cousiliis et «veutis Flori e* que Sacrovir effecit,
IHius coiiatus brevi eraiit compressi; apud Aeduos luajor moles exorta. Illius in»
coiidita multitudo ; hujus iu potestate armatae cobortes et iptuim caput geutis iuque
ea uobilissima Galliarum suboles. Ille satis habebat aaltus occupare, iu quibus se
defeiidere, quos obtiiiere posset. Sacrovir caput geutis occupavit, qua iu sede
regiiaret. IIoc significauter expressurus scriptor uomeu urbis primo loco pouit, ut
sit perlude, ac si dixerit : ipsum adeo caput geutis, Augustoduuum, . . occupa-
verat. Si cum Walthero verba illa: „Augu8toduuum caput geutis^' per luterpuu£-
tiouem separes, uimis disparatam et alieuam prorsus ac hoc teiiore habes seuteu-
tiam , nec quae sequuutur quidem couveuienter eiiuiitiata. Debebat euim scriptor
sic ferc pergere : id oppiduin armatis cohortibus Sacrovir occupaverat iuque eo
uob. Gall. sub et cet.

Annal. 8, 55.

jjluxugque paulatim exolevere^^

Gutmauuus & Botticherus mirum iu modum a seusu scriploris deerraut^
quia vim restrictivam seutentise noii iutellexeruut. Alii locum silentio pretereuut.
Est autem haud dubie sic couverteiidus: 9?a^bem ba6 €(^rei6en ^Sfar^ borgelefcn
mar, tourbe ben 31cbtlcn bcbcutct, man wolle fie biefcr ©orgc cntbunben fiabcn; unb fo
fam c^, bag bcr ^afctturu^ crfl, na(|>bem er t)on bcm ^ampfe hti Slctium an hi$ in
bcm, bcr bcm ®alba bic ^crrfd^aft gab, cin ^a^r^unbert ^inburt^ mit ber f>6d^flcn 93ers
ft^wcnbung gciibt worbcn tt>ar, attmafilig fic^ »crlor; b. ^. baf er noc^ bi^ ju
©olba fortwa^rtc.

ibidem.

„per nomen et eHentela* illustrlor habebatur.^

Locusuou dicoamultis teutatus, sed qui multos tentarit. Novam, ni uescio
quis prevertit, propono iiiterpretatioiiem : ^e mc^r eincr burt^ 9lci(^t^iimcr, ^attdfle
unbSlufwanb in bicHugcn fiel, bcjlo gee^rtcr »ar er bei feinem gonjen®ef($Ie($t
unb ben boju ge^origcn Slicntf(^aften.